Η νέα εργατική τάξη

της Γεωργίας Πετράκη 

ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Η βασική υπόθεση εργασίας μας είναι ότι ενώ η εξαρτημένη εργασία αποτε­λεί πλέον την κυρίαρχη κοινωνική κατάσταση στην ελληνική κοινωνία, αυτό συναρτάται με την μείωση της εθνικής εργατικής τάξης, την ανάπτυξη μισθω­τών τεχνικών / επιστημονικών / διευθυντικών επαγγελμάτων που κατά κύριο λόγο συνιστούν τη νέα μικροαστική τάξη (Πουλαντζάς 1981, Πετράκη 2004) αλλά και την ανάπτυξη μιας "νέας εργατικής τάξης" της οποίας η στατιστική πρόσληψη είναι ατελής η και ανύπαρκτη. Ως "νέα εργατική τάξη" ορίζουμε εδώ τα εργατικά στρώματα που δημιουργούνται ως αποτέλεσμα των νέων ή και παλαιότερων μορφών απασχόλησης που όμως επεκτείνονται, της εισαγω­γής των νέων τεχνολογιών στην κοινωνική παραγωγή και της εξέλιξης του κοι­νωνικού και τεχνικού καταμερισμού της εργασίας στην σημερινή ελληνική κοι­νωνία, τον οποίο επηρεάζει σημαντικά η παρουσία στην αγορά εργασίας μεγά­λου αριθμού μεταναστών εργαζόμενων που διαβιούν και εργάζονται σε συν­θήκες ημιπαρανομίας.

Όμως η ύπαρξη της «νέας εργατικής τάξης» που διαμορφώνεται τόσο στον αστικό όσο και στον αγροτικό χώρο αναδεικνύεται ατελώς από τις απο­γραφές, επειδή είτε δραστηριοποιείται στην παραοικονομία (μετανάστες και ντόπιοι εργάτες) είτε επειδή η καταγραφή της στις στατιστικές κατηγορίες είναι συσκοτισμένη και ατελής.

Η υπόθεση εργασίας μας είναι ότι στη σημερινή Ελλάδα τα εργατικά επαγ­γέλματα ασκούνται πλέον σε σημαντικό βαθμό τόσο στον αστικό όσο και στον αγροτικό χώρο από μεταναστευτικούς πληθυσμούς των οποίων η θέση στην αγορά εργασίας χαρακτηρίζεται από την ημιπαρανομία και την ανασφάλεια. Και ότι ο βαθμός διείσδυσης των μεταναστών στα εργατικά επαγγέλματα είναι αντι­στρόφως ανάλογη του βαθμού εξειδίκευσης των εργατικών επαγγελμάτων. Επιπλέον ότι η γενική τάση μείωσης των εργατικών επαγγελμάτων, στο σύνολο της απασχόλησης (κατηγορίες ατομικών επαγγελμάτων SΤΕΡ 7/8/9, ΕΣΥΕ 1995) ανακόπτεται στις κατηγορίες εκείνες των ανειδίκευτων επαγγελμάτων των οποί­ων η άσκηση εξασφαλίζεται από την ύπαρξη στην αγορά εργασίας άφθονου, διαθέσιμου και πολύ φθηνού εργατικού προσωπικού. Τα επαγγέλματα αυτά είναι κυρίως οι «ανειδίκευτοι εργάτες», οι ασκούντες «προσωπικές υπηρεσίες», και οι «αγροτικοί εργάτες». Η ανάπτυξη αυτών των επαγγελμάτων φωτίζει κάποια δομικά χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας.

Η χρήση φθηνού ανειδίκευτου εργατικού δυναμικού από τις ΜΜΕ συνιστά μια από τις καταγεγραμμένες στρατηγικές ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας τόσο στον τομέα της βιομηχανίας και της ευρύτερης μεταποίησης όσο και στον τομέα της γεωργίας και των υπηρεσιών (πχ. τουρισμός) (ΙΝΕ/ΓΣΕΕ 2000, 2005). Επί πλέον η αύξηση των εργατριών / εργατών που εργάζονται στις προσωπικές υπηρεσίες δείχνει ότι αυξάνονται τα νοικοκυριά τα οποία εγκαταλείπουν την "αυτοεξυπηρέτηση" για μια σειρά ανάγκες που καλύπτονται όλο και περισσότερο από το φθηνό και άφθονο ξένο εργατικό δυναμικό (δεπ 2006).

Συνοψίζοντας: Στο εσωτερικό των εργατικών επαγγελμάτων μειώνονται τα επαγγέλματα τα οποία αντιστοιχούν σε εξειδικευμένες θέσεις εργασίας και αυξάνονται τα ανειδίκευτα επαγγέλματα. Αυτό αντιστοιχεί σε διαφορετικές στρατηγικές επιχειρηματικότητας: Οι μεγάλες οργανωμένες επιχειρήσεις μέσω αναδιαρθρώσεων μειώνουν το προσωπικό τους και εξάγουν λειτουργίες που προηγούμενα ασκούσαν στο εσωτερικό τους, σε δευτερεύουσες αγορές εργασίας, οι ΜΜΕ στηρίζονται στη φθηνή εργασία ενώ η αύξηση των νοικο­κυριών 2 μισθών ωθεί τα νοικοκυριά σε νέα πρότυπα κοινωνικής αναπαραγω­γής αξιοποιώντας τη φθηνή εργασία.

Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗ! ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Η πρώτη αξιοσημείωτη τάση που παρατηρείται είναι η αύξηση της εξαρτημέ­νης εργασίας και η ανάδειξη της σε κυρίαρχη κοινωνική κατάσταση στην ελλη­νική κοινωνία κατά τις τελευταίες δεκαετίες.

Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1, ενώ το 1981 η μισθωτή εργασία δεν απορ­ροφούσε ούτε το μισό εργατικό δυναμικό, το 1991 απορροφούσε λίγο παρα­πάνω (52%) ενώ το 2000 έφθασε στα 58%. Η τάση αυτή διαφαίνεται τόσο από τις Απογραφές Πληθυσμού (Πίνακας 1) όσο και από τις Έρευνες Εργατικού Δυναμικού (Πίνακας 2).

Ενεργός πληθυσμός		Πίνακας 1 κατά θέση στο	επάγγελμα (1961-1991)
Σύνολο χώρας
	1961	1971	1981	1991
Εργοδότες	3,2	3,8	2,9	6,8
Αυτοαπασχολούμενοι	31,8	31,9	32,7	28,2
Μισθωτοί	33,6	39,2	48,8	51,8
Οικογενειακά μέλη	28,6	24,4	11,1	6
Μη δυν.	2,8	0,7	4,5	7,2
Σύνολα	100	100	100	100
Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφές Πληθυσμού 1961-1991 Επεξεργασία της συγγραφέως

Απασχόληση	Πίνακας 2 κατά θέση στο επάγγελμα
	Σύνολο	Χώρας
	1993β	2000β
Εργοδότες	7,2	7,9
Αυτοαπασχολούμενοι	27,4	24,4
Μισθωτοί	53,3	58,4
Οικογενειακά μέλη	12	9,2
Μη δυν.	0,1	0,1
Σύνολα	100	100

Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνες Εργατικού Δυναμικού1993, 2000,. Επεξεργασία της συγγραφέως

Η ΤΑΣΗ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ

Η επόμενη τάση που τραβάει την προσοχή μας είναι η έντονη εσωτερική δια­φοροποίηση της μισθωτής εργασίας και η μείωση της παραδοσιακής εργατικης τάξης (βιομηχανία, βιοτεχνία). Όπως φαίνεται από τον επόμενο Πίνακα (Πίνακας 3) τα εργατικά επαγγέλματα (κατηγορίες ατομικών επαγγελμάτων 7/8/9) συνιστούσαν μέχρι και το 1981 τη μεγαλύτερη μισθωτή κατηγορία ατο­μικών επαγγελμάτων με δεύτερη σε μέγεθος τα υπαλληλικά επαγγέλματα (κατηγορίες 3/4/5) (γραφείο / υπηρεσίες κλπ).

Το 1991 η πρώτη σε μέγεθος μισθωτή κατηγορία αντλείται στα υπαλληλικά επαγγέλματα, (το 39,7% των μισθωτών), η δεύτερη στα εργατικά επαγγέλματα (το 36% των μισθωτών) και η τρίτη στα επιστημονικά / διευθυντικά επαγγέλ­ματα (το 19,9% των μισθωτών). Στην τελευταία δεκαετία η μείωση της χειρω­νακτικής εξαρτημένης εργασίας συνεχίζεται με βάση τις Έρευνες Εργατικού Δυναμικού (1993,-2000,) (Πίνακας 4). Τα εργατικά επαγγέλματα από 40% της εξαρτημένης εργασίας το 1993 θα φθάσουν το 36,2 το 2000 ενώ τα επιστη­μονικά / εξειδικευμένα επαγγέλματα από 24% το 1993 θα φθάσουν το 27% το 2000.

Πίνακας 3

Μισθωτοί κατά ομάδες ατομικών επαγγελμάτων στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό (1961-1991)

1961                  1971                   1981                  1991 0,1,2*                    8,6                      11                    16,4                   19,9 3,4,5[*] 30,7 34,3 35,1 39,7 6[†] 12,9 4,7 2,3 1,5 7,8,9*** 46,8 49,1 45 36 Μη δυν. 1,0 0,9 1,2 2,9 Σύνολα 100 100 100 100 Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφές Πληθυσμού 1961-1991 Επεξεργασία της συγγραφέως

Πίνακας 4 Μισθωτοί κατά ομάδες ατομικών επαγγελμάτων στο σύνολο της απασχόλησης 1993β 2000β 1,2,3* 24,3 27 4,5** 32,7 34,3 6*** 1 0,7 7 8 9[‡] 40 36,2 Μη δυν. 2 1,8 Σύνολα 100 100 Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνες Εργατικού Δυναμικού 1993-2000β, Επεξεργασία της συγγραφέωςΓε *Μέλη βουλευομένων σωμάτων (1), Επιστημονικά επαγγέλματα (2), Τεχνολόγοι, Τεχνικοί βοη­θοί (3) ** Υπάλληλοι γραφείου (4), Απασχολούμενοι στη παροχή υπηρεσιών (5) ***Ειδικευμένοι γεωργοί/κτηνοτρόφοι, δασοκόμοι/αλιείς (6) ****Ειδικευμένοι τεχνίτες (7), χειριστές σταθερών βιομηχανικών εγκαταστάσεων (8), ανειδίκευ­τοι εργάτες (9).

ΑΝΑΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕΙΩΣΗΣ Η ΚΑΙ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ ΤΩΝ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΩΝ ΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ

Κατά την περίοδο 2000-2005 παρατηρείται αύξηση της συνολικής απασχόλη­σης κατά 6,9 % σε σχέση με το 2000 (Πίνακας 5) ενώ συγχρόνως η ποσοστι­αία συμμετοχή των μεταναστών στην απασχόληση ανέρχεται -το 2005 σε 7% (Πίνακας 6). Αυτό που είναι αξιοσημείωτο είναι ότι ενώ τα εργατικά επαγγέλ­ματα τείνουν να χάσουν το βάρος τους στον ενεργό πληθυσμό και στην απα­σχόληση κατά την περίοδο 1960-1990 (Πίνακες 7 και 8) τη δεκαετία 2000 παρατηρείται ανάσχεση της μείωσης τους ή και αύξηση κάποιων επαγγελματι­κών κατηγοριών (Πίνακας 9). Κατά την περίοδο 2000-2005 τα εργατικά επαγ­γέλματα εμφανίζουν αύξηση (6,6%, Πίνακας 9) ανάλογη με την αύξηση της συνολικής απασχόλησης (Πίνακας 5). Όμως η αύξηση αυτή αποτελεί συμψη­φισμό της μικρής (3-3,7%) αύξησης των ειδικευμένων και ημιειδικευμένων εργατικών επαγγελμάτων και της μεγάλης αύξησης (20%) των ανειδίκευτων επαγγελμάτων (Πίνακας 9), τάση που μπορεί και πρέπει κατά τη γνώμη μου να κατανοηθεί ως αποτέλεσμα της διείσδυσης σ' αυτά τα επαγγέλματα των μετα­ναστών εργαζομένων.

Πίνακας 5 Εξέλιξη της απασχόλησης και εξέλιξη της απασχόλησης κατά (Έλληνες/μετανάστες) (Έρευνες Εργατικού Δυναμικού,			ομάδες προέλευσης 2000α-2005α)
	2000α	20005α	%
Σύνολο απασχόλησης	4.025.679	4.325.025	6,9
Έλληνες	3.870.239	4.020.976	3,8
Μετανάστες	155.440	304.049	95,6

Πίνακας 6 Ποσοστιαία εξέλιξη της συμμετοχής Ελλήνων/μεταναστών στην απασχόληση (Έρευνες Εργατικού Δυναμικού 2000α-2005α) 2000 α 2005α Έλληνες 96,1 93

Μετανάστες                                      3,9                                                           7

Πίνακας 7

Συμμετοχή των εργατικών επαγγελμάτων στον ενεργό πληθυσμό ____________________ (Απογραφές Πληθυσμού 1961-1991)   

1961___________________ 197_________________________ 198_________________________ 199|

22,2                                27,8                                          31,6                                         27,7

Πίνακας 8

Συμμετοχή των εργατικών επαγγελμάτων στην απασχόληση (Έρευνες Εργατικού Δυναμικού 1993, , 2000α, 2005α )

1993,_________________ 2000α_______________________ 2005α__________________

30,9                                29,3                                         29,1

Πίνακας 9 Εξέλιξη των εργατικών επαγγελμάτων (7/8/9) και της εσωτερικής τους διάρθρωσης (Έρευνες Εργατικού Δυναμικού 2000α-2005α) 2000α 2005α % Ειδικευμένα εργατικά επαγγέλματα (7) 651.414 672.893 3.2 Ημιειδικευμένα εργατικά επαγγέλματα (8) 310.334 321.688 3.7 Ανειδίκευτα εργατικά επαγγέλματα (9) 219.437 264.749 20 Σύνολο 7/8/9 1.181.185 1.259.330 6.6

Η ΔΙΕΙΣΔΥΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΑ ΕΡΓΑΤΙΚΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ

Τα εργατικά επαγγέλματα ομαδοποιούνται σε 3 μεγάλες κατηγορίες με βάση τη διεθνή στατιστική ταξινόμηση ΣΤΕΠ-92, 7,8,9. Η κατηγορία 7 περιλαμβάνει τα πλέον εξειδικευμένα και με επαγγελματική αυτονομία εργατικά επαγγέλμα­τα (ηλεκτρολόγοι, τεχνίτες, συντηρητές κλπ) η κατηγορία 8 περιλαμ,άνει διά­φορες κατηγορίες χειριστών μηχανών-μηχανημάτων, οδηγών κλπ και η κατη­γορία 9 περιλαμβάνει τους μη ειδικευμένους εργάτες που εκτελούν απλές χει­ρωνακτικές εργασίες, στη γεωργία στη μεταποίηση και στο εμπόριο όπως καθαριστές, ανειδίκευτοι βιομηχανικοί ή γεωργικοί εργάτες κλπ. Το σύνολο των εργατικών επαγγελμάτων παρουσιάζει συνεχή τάση μείωσης της συμμε­τοχής τους στην απασχόληση, τάση που εμφανίσθηκε αρχικά όπως ήδη ανα­φέραμε, στην Απογραφή Πληθυσμού του 1981 (Πίνακες 3, 4, 7, 8). Στο σημείο αυτό μπορούμε να δούμε την εξέλιξη της εσωτερικής διάρθρωσης των εργα­τικών επαγγελμάτων (7/8/9) καθώς και την εξέλιξη της απασχόλησης Ελλήνων και μεταναστών απασχολούμενων.

Οι μετανάστες παρουσιάζουν υψηλότατο ,αριθμό διείσδυσης -20%- στα ανει­δίκευτα εργατικά επαγγέλματα της κατηγορίας 9 ήδη από το 2000 ενώ μικρό­τερο αριθμό διείσδυσης εκείνη την περίοδο παρουσιάζουν στις κατηγορίες των ειδικευμένων και ημιειδικευμένων εργατικών επαγγελμάτων (8,% και 2,6%).

Όμως η διείσδυση στην κατηγορία των ανειδίκευτων εργατών 5 χρόνια αργότερα φθάνει το 35% ενώ και στις άλλες κατηγορίες η αύξηση της διείσ­δυσης των μεταναστών είναι ταχύτατη (υπερδιπλασιαμός στα ημιειδικευμένα και λίγο λιγότερο στα ειδικευμένα). Τις τάσεις αυτές μπορούμε να παρατηρή­σουμε στον επόμενο πίνακα (Πίνακας 10)

Πίνακας 10 Διείσδυση των μεταναστών στις κατηγορίες εργατικών επαγγελμάτων (2000/2005) 2000α 2005 Ειδικευμένα εργατικά επαγγέλματα (7) 8,1% 15,6% Ημιειδικευμένα εργατικά επαγγέλματα (8) 2,6% 6,1% Ανειδίκευτα εργατικά επαγγέλματα (9) Πηγή: Έρευνες Εργατικού Δυναμικού 2000α,2005α 20% 35%

Σε ποια επαγγέλματα παρατηρείται η υψηλότερη διείσδυση μεταναστών;

Στα ειδικευμένα επαγγέλματα του κτίστη, του μπετατζή και του σοβατζή (κατηγορία 7) στα οποία παρουσιάζουν ποσοστό διείσδυσης μεταξύ 31-35% και στα ανειδίκευτα επαγγέλματα (κατηγορία 9) της οικιακής βοηθού, του ανειδίκευτου αγρεργάτη και του ανειδίκευτου εργάτη στα οποία παρουσιά­ζουν ποσοστό διείσδυσης 44-67%.

Συνοψίζοντας: Η αύξηση της απασχόλησης κατά την περίοδο 2000/2005 οφείλεται το ελάχιστο κατά το ήμισυ στην τοποθέτηση του μεταναστευτικού εργατικού δυναμικού στην αγορά εργασίας της Ελλάδας. Τα εργατικά επαγ­γέλματα σε πορεία μείωσης του βάρους τους στο σύνολο της απασχόλησης ήδη από τη δεκαετία του 1980 επωφελήθηκαν λιγότερο από ότι η μέση αύξη­ση της απασχόλησης. Στην πραγματικότητα η γενική τάση μείωσης των εργα­τικών επαγγελμάτων συνεχίζεται αλλά με μικρότερο ρυθμό και ανακόπτεται στις κατηγορίες εκείνες των ανειδίκευτων επαγγελμάτων των οποίων η άσκη­ση εξασφαλίζεται από την ύπαρξη στην αγορά εργασίας άφθονου, διαθέσιμου και πολύ φθηνού εργατικού προσωπικού. Τα επαγγέλματα αυτά είναι κυρίως "ανειδίκευτοι εργάτες", "προσωπικές υπηρεσίες", αγροτικοί εργάτες". Η ανά­πτυξη αυτών των επαγγελμάτων φωτίζει κάποια δομικά χαρακτηριστικά της σημερινής ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας.

Οι μεγάλες οργανωμένες επι­χειρήσεις μέσω τεχνολογικών αναδιαρθρώσεων μειώνουν το προσωπικό τους ενώ συγχρόνως εξάγουν λειτουργίες που προηγούμενα ασκούσαν στο εσωτε­ρικό τους, σε δευτερεύουσες αγορές εργασίας στις οποίες κατά κανόνα βρί­σκονται άφθονοι οι μετανάστες. Στον αγροτικό χώρο αναπτύσσεται η μεσαία και μεγάλη γεωργική επιχείρηση η οποία βασίζεται σε μια εκτεταμένη γκριζό- μαυρη ζώνη αγροτικού προλεταριάτου. Οι ΜΜΕ -που συνιστούν την συντριπτικη πλειοψηφία των ελληνικών επιχειρήσεων- τόσο στη μεταποίηση όσο και στις υπηρεσίες (εμπόριο, τουρισμός κλπ) αξιοποιούν τη φθηνή ανειδίκευτη και απροστάτευτη εργασία και αναπτύσσουν στρατηγικές ανταγωνιστικότητας χαμηλού εργατικού κόστους τείνοντας έτσι να δημιουργήσουν θέσεις εργα­σίας χαμηλής ειδίκευσης. Τέλος η αύξηση των νοικοκυριών 2 μισθών και η αλλαγή του μοντέλου κοινωνικής αναπαραγωγής της μικροαστικής τάξης συμ- ,άλλουν στην ανάπτυξη της ζήτησης των προσωπικών υπηρεσιών που τροφο­δοτείται από τις άφθονες μετανάστριες και μετανάστες.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Εθνικές Απογραφές Πληθυσμού, 1961,1971,1981,1991.

Έρευνες Εργατικού Δυναμικού, 1993 (, τρίμηνο), 2000 (, τρίμηνο), 2000 (α

τρίμηνο) 2005 (α τρίμηνο) ΕΣΥΕΑ, 1995, Στατιστική ταξινόμηση των επαγγελμάτων Οοδΐα Ε5ρίπ§-Απά6Γ56π, (2006), Οι Τρείς Κόσμοι του Καπιταλισμού της Ευημερίας,

Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα ΙΝΕ/ΓΣΕΕ (2000-2005), Η Ελληνική Οικονομία και η Απασχόληση, Ετήσιες Εκθέ­σεις, Αθήνα

Πετράκη, Γ. (2004), "Υποθέσεις εργασίας για τις ταξικές αναδιαρθρώσεις στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία" στο Κονιόρδος/ Μαράτου-Αλιμπράντη/ Παναγιωτοπούλου (επιμ.), Κοινωνικές εξελίξεις στην Ελλάδα: Εργασία, Οικογέ­νεια, Παρέκκλιση", ΕΚΚΕ, Αθήνα, 2003 Πουλαντζάς, Ν. (1981), Οι Κοινωνικές Τάξεις στο Σύγχρονο Καπιταλισμό, Θεμέ­λιο, Αθήνα

* Επιστήμονες, ελεύθεροι επαγγελματίες, τεχνικοί βοηθοί, (0/1), διευθύνοντες και ανώτερα τεχνικά στελέχη (2)

---

[*] Υπάλληλοι γραφείου και εξομοιούμενοι (3), έμποροι και πωλητές (4), απασχολούμενοι στη παροχή υπηρεσιών (5)

[†] Απασχολούμενοι στη γεωργία, ζωοκομία,αλιεία και θήρα (6)

[‡] Τεχνίτες και εργάτες (εκτός γεωργίας) και χειριστές μεταφορικών μέσων (7/8/9).





Αναδημοσίευση από Ελευθεριακός Κόσμος