Κάτι για τον αναρχισμό

Παρακάτω παρατίθενται αποσπάσματα από δύο βιβλία του Μάρεϊ Μπούκτσιν.

Θέλησή μου είναι να προβληματιστούμε ξανά πάνω σε κάποια θέματα, που άπτονται άμεσα του Αναρχισμού και της πρακτικής του

Μπορεί κάποιος να μην συμφωνεί απόλυτα με τους προβληματισμούς που καταθέτει ο Μπούκτσιν ή έστω με τον οξύ τρόπο που το κάνει (είμαι ένας από αυτούς), αλλά κατά τη γνώμη μου, η προσπάθεια οξείας αυτοκριτικής καθίσταται σπουδαιότερη από την οποιαδήποτε κριτική στους ιδεολογικούς μας αντιπάλους.

 Κοινωνικός Αναρχισμός ή Lifestyle Αναρχισμός: Ένα αγεφύρωτο Χάσμα

Εκδόσεις Ισνάφι (πρώτη Έκδοση 1995)

Κοινωνικός Αναρχισμός ή Lifestyle Αναρχισμός: Ένα αγεφύρωτο Χάσμα

Εδώ και δύο αιώνες, ο αναρχισμός- ως ένα οικουμενικό σώμα αντι-αυταρχικών ιδεών- αναπτύχθηκε μέσα από την αντίθεση δύο τάσεων: μια "περσοναλιστική" αφοσίωση στην ατομική αυτονομία και μια κολεκτιβιστική αφοσίωση στην κοινωνική ελευθερία.

Αυτές οι τάσεις δεν έχουν με κανέναν τρόπο συμφιλιωθεί στην ιστορία της ελευθεριακής σκέψης.

{…} Η αποτυχία του αναρχισμού να γεφυρώσει αυτό το χάσμα, να αρθρώσει τη σχέση μεταξύ ατομικού και συλλογικού και να εξαγγείλει τις ιστορικές περιστάσεις που θα έκαναν εφικτή μια α-κρατική κοινωνία δημιούργησε προβλήματα στην αναρχική σκέψη που παραμένουν άλυτα μέχρι σήμερα. 

{…} Η προτίμηση του Γκόντγουιν για την "εξουσία της δικής μου νόησης και συνείδησης", όπως και η καταδίκη, από τη μεριά του Προυντόν, του "χεριού" που απειλεί να περιορίσει την ελευθερία του, έδωσε στον αναρχισμό μια τεράστια ατομικιστική ώθηση.

Συναρπαστικές καθώς μπορεί να είναι κάτι τέτοιες διακηρύξεις- και στις Η.Π.Α. έχουν κερδίσει υπολογίσιμο θαυμασμό από την λεγόμενη ελευθεριακή (για την ακρίβεια, την "ευπρεπή") δεξιά, με τους ομολόγους της, της "ελεύθερης" επιχείρησης- αποκαλύπτουν έναν αναρχισμό που έρχεται σε αντίθεση με τις ίδιες τους τις ιδέες. Αντιθέτως ο Μιχαήλ Μπακούνιν και ο Πιοτρ Κροπότκιν στήριξαν βασικά κολεκτιβιστικές απόψεις- στην περίπτωση του Κροπότκιν, ξεκάθαρα κομμουνιστικές.

{…} Συχνά ο Μπακούνιν εξέφρασε με σθένος την αντίθεσή του στην ατομικιστική τάση που υπάρχει στον φιλελευθερισμό και τον αναρχισμό. Αν και η κοινωνία είναι "υποχρεωμένη στα άτομα" έγραψε σε μια σχετική ήπια δήλωση, η συγκρότηση του ατόμου είναι κοινωνική: "ακόμη και το πιο άθλιο άτομο της παρούσας κοινωνίας μας δεν θα μπορούσε να υπάρξει και να αναπτυχθεί χωρίς τις σωρευτικές κοινωνικές προσπάθειες αμέτρητων γενεών.

Έτσι, το άτομο, η ελευθερία του και η λογική του, είναι τα προϊόντα της κοινωνίας, και όχι το αντίστροφο: η κοινωνία δεν αποτελεί το προϊόν των ατόμων που τη συνιστούν· και την υψηλότερη, την πιο πλήρη ανάπτυξη να έχει ένα άτομο, τη μεγαλύτερη ελευθερία- κι όσο περισσότερο είναι προϊόν της κοινωνίας, τόσο περισσότερο λαμβάνει από την κοινωνία και τόσο μεγαλύτερο θα είναι το χρέος του προς αυτήν".  

{…} Ο Κροπότκιν, από την πλευρά του, παρέμεινε συνεπής υπέρμαχος του κολεκτιβισμού. Σε ένα από τα πιο γνωστά του κείμενα, το άρθρο του για τον "Αναρχισμό" στην Εγκυκλοπαίδεια Britannica, ο Κροπότκιν τοποθετεί τις οικονομικές αντιλήψεις του αναρχισμού στην "αριστερή πτέρυγα όλων των σοσιαλισμών" καλώντας σε μια ριζική κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας και του Κράτους "στο πνεύμα των τοπικών και προσωπικών πρωτοβουλιών και της ελεύθερης ομοσπονδίας από το απλό στο σύνθετο, αντί της σύγχρονης ιεραρχίας από το κέντρο στην περιφέρεια".

{…} Σε μια εποχή με θυελλώδεις κοινωνικές ανακατατάξεις, σημαδεμένη από την άνοδο του μαζικού κινήματος της εργατικής τάξης που κορυφώθηκε στη δεκαετία του ’30 και την Ισπανική Επανάσταση, οι αναρχοσυνδικαλιστές και οι αναρχοκομμουνιστές, όχι λιγότερο απ’ ό,τι οι μαρξιστές, θεώρησαν τον αναρχο-ατομικισμό ως εξωτικό μικροαστισμό. Συχνά του επιτέθηκαν αρκετά άμεσα θεωρώντας τον ως μια τρυφηλότητα της μεσαίας τάξης, ριζωμένη περισσότερο στον φιλελευθερισμό παρά στον αναρχισμό.

Ατομικιστικός Αναρχισμός Και Αντίδραση

{…} Δύσκολα οι οποιοδήποτε αναρχο-ατομικιστές άσκησαν επίδραση στην αναδυόμενη εργατική τάξη. Εξέφρασαν την αντίθεσή τους με εντελώς προσωπικό τρόπο, κυρίως μέσα από παράφορες χειρονομίες, εκκεντρικές συμπεριφορές και αποκλίνοντες τρόπους ζωής στα πολιτισμικά γκέτο του τέλους του αιώνα στη Νέα Υόρκη, το Παρίσι και το Λονδίνο. Ως πιστεύω, ο ατομικιστικός αναρχισμός υπήρξε κυρίως ένας μποέμικος τρόπος ζωής, πιο πολύ αισθητός στα αιτήματα για σεξουαλική ελευθερία ("ελεύθερος έρωτας") και βαθιά συνδεδεμένος με τις καινοτομίες στην τέχνη, την συμπεριφορά και το ντύσιμο.

Οι ατομικιστές αναρχικοί ήλθαν στο προσκήνιο της ελευθεριακής δράσης κυρίως σε εποχές αυξημένης κοινωνικής καταστολής και ύφεσης του μαζικού κινήματος- και τότε έδρασαν κυρίως ως τρομοκράτες. Στη Γαλλία, την Ισπανία και τις Η.Π.Α. οι ατομικιστές αναρχικοί έδρασαν με τρομοκρατικές πράξεις που έδωσαν στον αναρχισμό τη φήμη μιας βίαιης, απειλητικής συνωμοσίας. Αυτοί που στράφηκαν στην τρομοκρατία δεν ήταν τόσο οι ελευθεριακοί σοσιαλιστές, όσο απεγνωσμένοι άντρες και γυναίκες που χρησιμοποιούσαν όπλα και εκρηκτικά ως μέσο πάλης ενάντια στις αδικίες και το φιλισταϊσμό της εποχής τους, θεωρώντας ότι δρουν στο όνομα της "προπαγάνδας με δράση". Ωστόσο τις περισσότερες φορές ο ατομικιστικός αναρχισμός εκφραζόταν μέσα από μορφές πολιτιστικής παρέκκλισης και ανυπακοής.

Όσο οι αναρχικοί έχαναν την επαφή τους με το δημόσιο χώρο, τόσο αναδυόταν μέσα στο αναρχικό κίνημα ο ατομικισμός. 

{…} Στις παραδοσιακά ατομικιστικές-φιλελεύθερες Η.Π.Α. και Βρετανία, η δεκαετία του ’90 πλημμυρίζεται από εγωκεντρικούς αναρχικούς που- πέρα από τη φανταχτερή ριζοσπαστική ρητορική τους- καλλιεργούν έναν όψιμο αναρχο-ατομικισμό, που θα ονομάσω lifestyle αναρχισμό.

{…} εξειδικευμένος τυχοδιωκτισμός, προσωπική καταξίωση, μια αποστροφή στη θεωρία παράξενα συναφής με τις αντι-ορθολογικές τάσεις του μεταμοντερνισμού, ύμνοι στην έλλειψη θεωρητικής συνοχής (πλουραλισμός), μια βασική απολίτικη και αντι-οργανωτική αφοσίωση στη φαντασία, την επιθυμία και την έκσταση και μια όλο και πιο εσωστρεφής εμμονή με την καθημερινότητα, αντανακλούν το επαχθές τίμημα που η κοινωνική αντίδραση έχει στοιχίσει στον ευρω-αμερικάνικο αναρχισμό τις τελευταίες δύο δεκαετίες.

{…} Η ψυχοθεραπεία σε όλες τις εκφάνσεις καλλιεργεί έναν εσωστρεφή "εαυτό" που γυρεύει την αυτονομία σε μια εφησυχασμένη ψυχολογική συνθήκη συναισθηματικής αυτάρκειας- όχι τον κοινωνικά προσανατολισμένο εαυτό που αναπτύσσεται σε συνθήκες ελευθερίας.

Στον lifestyle αναρχισμό ως ψυχοθεραπεία, το εγώ είναι τοποθετημένο απέναντι στο συλλογικό. Ο εαυτός απέναντι στην κοινωνία. Το προσωπικό απέναντι στο κοινοτικό.

{…} Σήμερα αυτό που περνάει για αναρχισμός στην Αμερική και όλο και περισσότερο στην Ευρώπη είναι περίπου ένας ενδοσκοπικός περσοναλισμός που υποτιμά την υπεύθυνη κοινωνική στράτευση· Μια ομάδα συνάντησης με διάφορα ψευδώνυμα όπως "κολλεκτίβα" και "affinity group"· ένας ψυχισμός που αλαζονικά χλευάζει τη δομή, την οργάνωση και την ανάμιξη στη δημόσια σφαίρα· και μια παιδική χαρά για νεανικά ενθύμια.

Συνειδητά ή μη, πολλοί lifestyle αναρχικοί εκφράζουν περισσότερο την προσέγγιση του Μισέλ Φουκό για την "προσωπική ανταρσία", παρά την κοινωνική επανάσταση, ταγμένοι καθώς είναι σε μια αντιφατική και κοσμική κριτική της εξουσίας ως τέτοιας, παρά σε ένα αίτημα για τη θεσμισμένη ενδυνάμωση των καταπιεσμένων μέσα από λαϊκές συνελεύσεις, συμβούλια ή και συνομοσπονδίες.

{…} Ο lifestyle, όπως και ο ατομικιστικός, αναρχισμός απαξιώνει τη θεωρία, με τις μυστικές και πρωτογονιστικές καταβολές του που συνήθως είναι πολύ αόριστες, διαισθητικές και ακόμη και ανορθολογικές για να αναλυθούν άμεσα. Αποτελούν περισσότερο συμπτώματα παρά αιτίες της γενικής κίνησης προς μία καθαγίαση του εαυτού ως ένα καταφύγιο από την υπάρχουσα κοινωνική δυσφορία. Ωστόσο, οι κατά κύριο λόγο περσοναλιστικοί αναρχισμοί έχουν ακόμη ορισμένα συγκεχυμένα θεωρητικά προτάγματα που επιδέχονται κριτικής εξέτασης.

Η ιδεολογική τους γενεαλογία είναι βασικά φιλελεύθερη, θεμελιωμένη πάνω στο μύθο του απόλυτα αυτόνομου ατόμου του οποίου τα αιτήματα για αυτοκαθορισμό κυρώνονται από αξιωματικά "φυσικά δικαιώματα", μια "εγγενή αξία" ή σε ένα πιο εκλεπτυσμένο επίπεδο, από ένα διαισθητικό καντιανό ιδεαλιστικό εγώ που παράγει όλη την πραγματικότητα που είναι δυνατόν να γνωρίζουμε.

Αυτές οι παραδοσιακές απόψεις επιπλέουν πάνω στο "Εγώ" του Μαξ Στίρνερ, το οποίο μοιράζεται με τον υπαρξισμό μια τάση να απορροφά όλη την πραγματικότητα μέσα του, λες και το σύμπαν κινήθηκε από τις επιλογές του αυτό-προσδιοριζόμενου ατόμου.

Αυτονομία ή Ελευθερία;

{…} Όταν, λοιπόν, lifestyle αναρχικοί ζητούν αυτονομία παρά ελευθερία, χάνουν τους πλούσιους κοινωνικούς συνειρμούς της ελευθερίας. Στην πραγματικότητα, η σημερινή σταθερή αναρχική τυμπανοκρουσία για την αυτονομία παρά για την κοινωνική ελευθερία (freedom) δεν μπορεί να αγνοηθεί ως κάτι το τυχαίο, συγκεκριμένα στις Αγλλο-Αμερικάνικες ποικιλίες της ελευθεριακής σκέψης, όπου η ιδέα της αυτονομίας αντιστοιχεί πιο στενά στην προσωπική ελευθερία (liberty).

{…} Χαρακτηριστικά, ο Paul Goodman, ένας βασικά ατομικιστής αναρχικός, διακηρύσσει ότι "για μένα η κύρια αρχή του αναρχισμού δεν είναι η ελευθερία αλλά η αυτονομία, η ικανότητα να αρχίζεις μια δραστηριότητα και να την διεκπεραιώνεις με τον δικό σου μοναδικό τρόπο"- μια άποψη που αντιπροσωπεύει έναν εστέτ αλλά όχι έναν κοινωνικό επαναστάτη.

Ενώ η αυτονομία σχετίζεται προφανώς με το αυτεξούσιο άτομο, η ελευθερία συνυφαίνει το ατομικό με το συλλογικό.

{…} Στην "ελευθερία" ο ατομικός εαυτός δε στέκεται απέναντι ή μακριά από τη συλλογικότητα αλλά συγκροτείται σε σημαντικό βαθμό- και σε μια ορθολογική κοινωνία, αυτό θα πραγματωνόταν- από τη δική του κοινωνική ύπαρξη. Η ελευθερία έτσι δεν υπάγεται στην ελευθερία του ατόμου αλλά υποδηλώνει την πραγμάτωσή της.

{…} Αν ο lifestyle αναρχισμός χρειάζεται ένα ακαδημαϊκό γενεαλογικό δέντρο, θα το βρει στην προσπάθεια του να συγχωνεύσει τον Μπακούνιν και τον Κροπότκιν με τον Τζον Στιούαρτ Μιλ. Αλίμονο, εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα που είναι κάτι παραπάνω από ακαδημαϊκό.

{…} Παραμένει αληθές ότι τα άτομα ποτέ δεν συγκροτούν απλές "συλλογές μονάδων"- πέρα ίσως από το κυβερνο-διάστημα· αντίθετα, ακόμη κι όταν μοιάζουν ότι ζουν εξατομικευμένα και ερμητικά, προσδιορίζονται μέσα από τις σχέσεις που συνάπτουν ή είναι υποχρεωμένα να συνάπτουν μεταξύ τους, χάρη στην ίδια την πραγματική τους ύπαρξη ως κοινωνικά όντα.

Η ιδέα ότι μια συλλογικότητα- και άρα μια κοινωνία- είναι απλά μια "συλλογή ατόμων, τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο", αναπαριστά μια "διορατικότητα" μέσα  στη φύση των ανθρώπινων συναναστροφών που δεν θα χαρακτηρίζαμε ως φιλελεύθερη, αλλά ειδικά σήμερα, δυναμικά αντιδραστική.

{…} Χωρίς την πλούσια συνάρθρωση των κοινωνικών σχέσεων με τις οποίες οι άνθρωποι εντρυφούν από τη γέννησή τους μέσω της ωριμότητας στη μεγάλη τους ηλικία, μια "συλλογή ατόμων" όπως το θέτει η Brown

(Σημ Ελευθεριακού: εδώ αναφέρεται στο έργο της L.Susan Brown "The Politics of Individualism-POI)

για να το θέσουμε ωμά, δεν θα ήταν καθόλου κοινωνία. Θα ήταν κυριολεκτικά μια συλλογή, με την έννοια της Θάτσερ, εγωιστικών μονάδων, που θα επικεντρώνονταν γύρω από τον εαυτό τους και τα οφέλη τους. Άτομα εντελώς απορροφημένα με τον εαυτό τους, είναι, με μια διαλεκτική αντιστροφή, σε τεράστιο βαθμό από-εξατομικευμένα σε σχέση με τη θέλησή τους για οποιονδήποτε σκοπό πέρα από την ικανοποίηση των δικών τους αναγκών και επιθυμιών- οι οποίες σήμερα είναι συχνά κοινωνικά χαλκευμένες σε κάθε περίπτωση.

{…} Υποτιμώντας {η Brown} τις ορθολογικές, διαμεσολαβημένες από το λόγο και αμεσο-δημοκρατικές διαδικασίες για τη συλλογική λήψη αποφάσεων ως "επιβολή" και "διακυβέρνηση", επιβραβεύει το δικαίωμα μιας μειοψηφίας ενός ηγεμονικού εγώ να απορρίπτει την απόφαση της πλειοψηφίας.

{…} Στην ίδια την υπαρξιακή κατάσταση, αν θέλετε, μιας αναρχικής κοινωνίας- μια άμεση ελευθεριακή δημοκρατία- οι αποφάσεις θα παίρνονταν σίγουρα ακολουθώντας μια ανοιχτή συζήτηση. Έπειτα η μειοψηφία που θα καταψηφιζόταν- ακόμη κι η μειοψηφία του ενός- θα είχε όσες ευκαιρίες ήθελε να αντιπαραθέσει επιχειρήματα για να προσπαθήσει να αλλάξει αυτήν την απόφαση. Η λήψη αποφάσεων με την ομοφωνία, από την άλλη μεριά, καθιστά αδύνατο ένα συνεχιζόμενο διάλογο- την πολύ σημαντική διαδικασία της συνεχούς ανταλλαγής απόψεων, χωρίς τις οποίες η κοινωνική καθώς και η ατομική δημιουργικότητα θα ήταν αδύνατες. 

{…} Με το "υπαρξιακό άτομο", από τη μία μεριά, και μια κοινωνία που συνιστά "συλλογή ατόμων" και τίποτα παραπάνω, από την άλλη, το χάσμα μεταξύ αυτονομίας και ελευθερίας καθίσταται αγεφύρωτο     

Ο Αναρχισμός ως Χάος

Στο παρακάτω απόσπασμα ο Μπούκτσιν αναφέρεται στο Τ.Α.Ζ. του Χακίμ Μπέη (Hakim Bey, δηλαδή του Peter Lamborn Wilson), το οποίο θεωρεί ένα από τα πιο άνοστα παραδείγματα lifestyle αναρχισμού.

{…} Το κράτος είμαι εγώ; Μαζί με τους μπέηδες, μπορώ να σκεφτώ τουλάχιστον δύο ανθρώπους σε αυτό τον αιώνα που απόλαυσαν αυτά τα σαρωτικά προνόμια: Τον Ιωσήφ Στάλιν και τον Αδόλφο Χίτλερ. Οι πιο πολλοί από τους υπόλοιπους θνητούς, οι πλούσιοι και οι φτωχοί το ίδιο,μοιραζόμαστε, όπως το έθεσε κάποτε ο Ανατόλ Φράνς την απαγόρευση να κοιμηθούμε κάτω από τις γέφυρες του Σηκουάνα.

Πράγματι, αν ο Φρειδερίκος Ένγκελς στο "On Authority" (Περί Κύρους) με την υπεράσπιση της ιεραρχίας, αναπαριστά μια αστική μορφή σοσιαλισμού, το Τ.Α.Ζ. και τα παρακλάδια του αναπαριστούν μια αστική μορφή αναρχισμού. "Δεν υπάρχει προσήκον" μας λέει ο Μπέης "ούτε επανάσταση, ούτε αγώνας, ούτε μονοπάτι [αν] είσαι ήδη μονάρχης του δικού σου τομαριού- η απαραβίαστη ελευθερία σου περιμένει να ολοκληρωθεί μόνο από την αγάπη άλλων μοναρχών: μια πολιτική του ονείρου, επίμονη όπως η γαλανότητα του ουρανού"- λέξεις που θα μπορούσαν να υπάρχουν ως επιγραφές έξω από το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης ως διακηρύξεις πίστης στον εγωισμό και την κοινωνική απάθεια.

{…} Η αστική τάξη δεν έχει να φοβηθεί τίποτε από τέτοιες lifestyle δημηγορίες. Με την αποστροφή του για τους θεσμούς, τις οργανώσεις της μαζικής βάσης, τον κύριο προσανατολισμό του προς την υποκουλτούρα, την ηθική της παρακμής, τον ύμνο του για το εφήμερο και την απόρριψη των προγραμμάτων, αυτό το είδος ναρκισσιστικού αναρχισμού είναι κοινωνικά ακίνδυνο, συχνά δε, αποτελεί μια βαλβίδα εκτόνωσης της κοινωνικής δυσφορίας απέναντι στην κυρίαρχη τάξη.

Με τον Μπέη, ο lifestyle αναρχισμός απομακρύνεται από έναν, μεστό νοήματος, κοινωνικό ακτιβισμό και προσηλωμένη αφοσίωση σε διαρκή και δημιουργικά προτάγματα με το να αυτοκαταργείται μέσα στις απολαύσεις, ένα μεταμοντέρνο μηδενισμό και μια εν συγχύσει νιτσεϊκή αίσθηση ελιτιστικής ανωτερότητας.

Το τίμημα που θα κληθεί να πληρώσει το αναρχικό κίνημα αν επιτρέψει σε αυτόν τον πολτό να εκτοπίσει τα ελευθεριακά ιδανικά μιας προηγούμενης περιόδου θα μπορούσε να είναι τεράστιο. Ο εγωκεντρικός αναρχισμός του Μπέη, με τη μεταμοντέρνα αναδίπλωση στην ατομικιστική "αυτονομία", οι φουκοϊκές "οριακές εμπειρίες" και η νέο-καταστασιακή "έκσταση" απειλούν να καταστήσουν την ίδια τη λέξη "αναρχισμός" πολιτικά και κοινωνικά ακίνδυνη- ένα απλό καπρίτσιο που θα σκανδαλίζει διασκεδαστικά τους μικροαστούς όλων των εποχών.

Μυστικός και Ανορθολογικός Αναρχισμός

{…} Φίλοι που πρόσφατα επισκέφτηκαν τη Νέα Υόρκη με ενημερώνουν, όντως, ότι ένα εστιατόριο με αρκετά ακριβά μενού, λινά τραπεζομάντιλα και γιάπικη πελατεία, στο St. Mark;s Place στην Lower East Side- ένα πεδίο μάχης της δεκαετίας του ’60- ονομάζεται "Αναρχία".

Αυτό το εκτροφείο για τους μικροαστούς της πόλης διατηρεί ένα αντίγραφο Ιταλικής τοιχογραφίας The Fourth Estate, που δείχνει τους εξεγερμένους εργάτες του τέλους του 19^ου αιώνα να βηματίζουν εναντίον ενός, μη απεικονισμένου στο έργο, αφεντικού ή πιθανόν ενός αστυνομικού τμήματος.

Ο lifestyle αναρχισμός μπορεί εύκολα να γίνει μια επιλογή για την καταναλωτική αβρότητα.

Το εστιατόριο, μου έχουν πει, έχει επίσης σεκιουριτάδες, μάλλον για να κρατάνε απ’ έξω τον ντόπιο όχλο που απεικονίζει η τοιχογραφία.

Εναντίον της Τεχνολογίας και του Πολιτισμού

{…} Ας το θέσουμε ωμά: η σημερινή ύφεση δεν υφίσταται λόγω των μηχανών αλλά λόγω των αχόρταγων αστών που χρησιμοποιούν τις μηχανές για να αντικαταστήσουν την εργασία ή να την εκμεταλλευτούν πιο εντατικά. Πράγματι, οι ίδιες οι μηχανές που ο αστός απασχολεί για να μειώσει το "κόστος παραγωγής" θα μπορούσαν σε μια ορθολογική κοινωνία, να χρησιμοποιηθούν για να ελευθερώσουν τα ανθρώπινα όντα από το μόχθο που δεν απαιτεί νοητικές ικανότητες με πιο δημιουργικές και προσωπικά ανταποδοτικές δραστηριότητες.

{…} η αποκήρυξη της τεχνολογίας και του πολιτισμού ως εγγενώς καταπιεστικών επί της ανθρωπότητας, στην ουσία, υπηρετεί τη συσκότιση των συγκεκριμένων κοινωνικών σχέσεων που απονέμουν προνόμια στους εκμεταλλευτές ενάντια στους εκμεταλλευόμενους και στους ιεραρχικά ανώτερους ενάντια στους ιεραρχικά κατώτερους.

{…} Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να αρνηθούμε ότι πολλές τεχνολογίες είναι καθαυτές κυριαρχικές και οικολογικά επικίνδυνες, ή ότι πρέπει να επιβεβαιώσουμε ότι ο πολιτισμός ήταν μια ολοκληρωτική ευλογία. Οι πυρηνικοί αντιδραστήρες, τα τεράστια φράγματα, τα υπερ-συγκεντροποιημένα βιομηχανικά συγκροτήματα, το εργοστασιακό σύστημα και η στρατιωτική βιομηχανία- όπως και η γραφειοκρατία, η αστική μάστιγα και τα σύγχρονα Μ.Μ.Ε.- έχουν γίνει ολέθρια σχεδόν από τις απαρχές τους.

Αλλά ο 18^ος και ο 19^ος αιώνας δεν απαίτησαν τις ατμομηχανές, τη μαζική παραγωγή, ή, ανεξαιρέτως, τις γιγαντιαίες πόλεις και τις ατέλειωτες γραφειοκρατίες, μόνο και μόνο για να αποδασώσουν τεράστιες περιοχές της Βόρειας Αμερικής και να εξολοθρεύσουν κατ’ ουσίαν τους ιθαγενείς, ή για να αποσαθρώσουν το έδαφος από ολόκληρες περιοχές. Αντίθετα, ακόμη και πριν οι σιδηρόδρομοι φθάσουν σε όλα τα μέρη της περιοχής, μεγάλο κομμάτι αυτής της καταστροφής είχε ήδη διαμορφωθεί με τη χρήση απλών τσεκουριών, μουσκέτων με μπαρούτι, αμαξών και οργωμάτων με τη λεπίδα του αλετριού.

{…} Ο Κροπότκιν, εν πρώτοις, ενδεικτικά έδωσε έμφαση "στην πρόοδο της σύγχρονης τεχνικής, η οποία απλοποιεί με θαυμαστό τρόπο την παραγωγή όλων των απαραίτητων για ζωή".

Μυστικοποιώντας το Πρωτόγονο

{…} Σήμερα, το να ψευτο-ανακατεύεσαι στον πρωτογονισμό είναι ακριβώς το προνόμιο των πλούσιων κατοίκων του άστεως που μπορούν να ξοδέψουν το χρόνο τους για να παίζουν με φαντασίες που αρνούνται όχι μόνο την πείνα και τη φτώχεια, τους "νομάδες" οι οποίοι από ανάγκη κατοικούν στους δρόμους του άστεως, αλλά και τους ξεθεωμένους εργαζομένους. Οι σύγχρονες εργαζόμενες γυναίκες με παιδιά δύσκολα θα έκαναν χωρίς την ανακούφιση, αν και ελάχιστη, που τους προσφέρει το πλυντήριο στις καθημερινές τους οικιακές εργασίες- πριν να πάνε να δουλέψουν για να κερδίσουν αυτό που συχνά είναι το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος των νοικοκυριών τους.

{…} Η αποκήρυξη μιας προηγμένης τεχνολογίας ενώ τη χρησιμοποιείς για να παράγεις αντι-τεχνολογική φιλολογία δεν είναι μόνο υποκριτική, αλλά έχει και φαρισαϊκές διαστάσεις: Τέτοιο "μίσος" για τους υπολογιστές μοιάζει πιο πολύ σαν το ρέψιμο των προνομιούχων, οι οποίοι, αφού έχουν χορτάσει οι ίδιοι με τις λιχουδιές τους, εξυμνούν τις αρετές της φτώχειας κατά τη διάρκεια των κυριακάτικων τους προσευχών.

Αποτιμώντας τον Lifestyle Αναρχισμό

{…} Όπως το μικροαστικό Στιρνερικό Εγώ, ο lifestyle αναρχισμός του πρωτογονισμού δε χωρά τους κοινωνικούς θεσμούς,  τις πολιτικές οργανώσεις και τα ριζοσπαστικά προγράμματα, ακόμη λιγότερο μια δημόσια σφαίρα, την οποία όλοι οι συγγραφείς, που εξετάσαμε, ταυτίζουν με το Κράτος.

Το σποραδικό, το α-συστηματικό, το μη συνεκτικό, το α-συνεχές και η διαισθητική παραμερίζουν το συνεπές, το έχον σκοπό, το οργανωμένο και ορθολογικό, πράγματι κάθε μορφή δραστηριότητας που εστιάζει και εμμένει σε ένα σκοπό, εκτός βέβαια από το να βγάζεις μια φυλλάδα- ή να καις ένα σκουπιδοτενεκέ.

Η φαντασία αντιπαρατίθεται με τη λογική και η επιθυμία με τη θεωρητική συνοχή, λες και αυτά τα δύο βρίσκονται σε ριζική αντίφαση μεταξύ τους.

{…} Το πρώτο πολιτικό σύνθημα για την Πρώτη Διεθνή- την οποία ο αναρχο-συνδικαλισμός και ο αναρχο-κομμουνισμός επαναπροσέγγισαν αφού ο Μαρξ και οι υποστηρικτές του την εγκατέλειψαν- ήταν το αίτημα: "όχι δικαιώματα χωρίς καθήκοντα, όχι καθήκοντα χωρίς δικαιώματα".

Για γενιές, αυτό το σύνθημα κόσμησε τις προμετωπίδες αυτών που πρέπει τώρα αναδρομικά να ονομάσουμε κοινωνικά αναρχικά περιοδικά. Σήμερα, στέκει ριζικά αντίθετο με το βασικά εγωκεντρικό αίτημα για "οπλισμένη επιθυμία" καθώς και με τον ταοϊστικό διαλογισμό και τις βουδιστικές νιρβάνες.

Όπου ο κοινωνικός αναρχισμός καλεί το λαό για επανάσταση και γυρεύει την ανακατασκευή της κοινωνίας, οι εξοργισμένοι μικροαστοί που στελεχώνουν τον κόσμο της υποκουλτούρας του lifestyle αναρχισμού καλούν για περιστασιακές εξεγέρσεις και την ικανοποίηση των "επιθυμητικών τους μηχανών", για να χρησιμοποιήσουμε τη φρασεολογία των Ντελέζ και Γκουαταρί.  

Προς έναν Δημοκρατικό Κομμουναλισμό

  

{…} Ο Κοινωνικός Αναρχισμός, κατά την οπτική μου, είναι φτιαγμένος από θεμελιωδώς διαφορετικά υλικά, την πίστη στην παράδοση του Διαφωτισμού, με τον αντίστοιχο σεβασμό στο ότι αυτή η παράδοση έμεινε ανολοκλήρωτη και έχει κάποια όρια. Εξαρτώμενος από το πώς θα προσδιορίσει το λόγο, ο κοινωνικός αναρχισμός υμνεί τον ανθρώπινο νου που στοχάζεται χωρίς να αρνείται με οποιοδήποτε τρόπο το πάθος, την έκσταση, τη φαντασία, το παιχνίδι, την τέχνη. Ωστόσο, αντί να τα πραγματοποιήσει κατατάσσοντας τα σε ασαφείς κατηγορίες, προσπαθεί να τα ενσωματώσει στην καθημερινή ζωή. Είναι ολόψυχα αφοσιωμένος στην ορθολογικότητα ενώ αντιτίθεται στον εξορθολογισμό της εμπειρίας· ταγμένος με την τεχνολογία, ενώ αντιτίθεται στη "μεγα-μηχανή"· ταγμένος με την κοινωνική θέσμιση, ενώ αντιτίθεται στην ταξική κυριαρχία και ιεραρχία· αφοσιωμένος σε μια αυθεντική πολιτική βασισμένη στο συνομοσπονδιακό συντονισμό των κοινοτήτων ή των κομμούνων από τους ανθρώπους σε άμεση πρόσωπο-με-πρόσωπο δημοκρατία, ενώ αντιτίθεται στον κοινοβουλευτισμό και το κράτος.

{…} Αν ένα αριστερό-ελευθεριακό όραμα μιας μελλοντικής κοινωνίας δεν εξαφανιστεί σε έναν μποέμικο και λούμπεν ημίκοσμο, πρέπει να προσφέρει μια λύση στα κοινωνικά προβλήματα, όχι να περνά φευγαλέα και αλαζονικά από σύνθημα σε σύνθημα, οχυρώνοντας τον εαυτό του από την ορθολογικότητα με κακή ποίηση και φανταχτερή αισθητική.

Η δημοκρατία δεν είναι αντιθετική στον αναρχισμό, ούτε είναι η κυριαρχία της πλειοψηφίας και οι μη ομόφωνες αποφάσεις ασύμβατες σε μια ελευθεριακή κοινωνία.

{…} Το να διαφωνήσεις ότι δημοκρατία και αναρχισμός είναι ασύμβατοι επειδή οποιοδήποτε εμπόδιο ακόμη και "της μειοψηφίας του ενός" συνιστά παραβίαση της ατομικής αυτονομίας σημαίνει να προωθείς όχι μια ελεύθερη κοινωνία αλλά τη "συλλογή ατόμων" της Brown- με λίγα λόγια, μια αγέλη.

Η εξουσία, που πάντοτε υπάρχει, θα ανήκει είτε στο "συλλογικό" σε μια πρόσωπο-με πρόσωπο και ξεκάθαρα θεσμισμένη δημοκρατία, είτε στα εγώ ολίγων ολιγαρχικών που θα παράγουν την "τυραννία της απουσίας δομών".

{…} Το πιο δημιουργικό στοιχείο του παραδοσιακού αναρχισμού είναι η αφοσίωσή του σε τέσσερις βασικές αρχές:

μια συνομοσπονδία των αποκεντρωμένων κοινοτήτων·
μια σταθερή αντίσταση στον κρατισμό·
μια πίστη στην άμεση δημοκρατία·
και ένα όραμα μιας ελευθεριακής κομμουνιστικής κοινωνίας.

{…} Θα ήμουν ο τελευταίος που θα ισχυριζόταν ότι οι αναρχικοί δε θα έπρεπε να ζουν τον αναρχισμό τους όσο το δυνατόν περισσότερο σε μια καθημερινή βάση- προσωπικά καθώς και κοινωνικά, αισθητικά καθώς και πραγματικά. Αλλά δε θα έπρεπε να ζουν έναν αναρχισμό που υποτιμά, στην πράξη εξαλείφει τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά που ξεχώρισαν τον αναρχισμό, ως κίνημα, πρακτική και πρόγραμμα, από τον κρατικό σοσιαλισμό.

Ο αναρχισμός σήμερα πρέπει αποφασιστικά να επανακτήσει το χαρακτήρα του ως κοινωνικού κινήματος- ως προγραμματικού και ακτιβιστικού- ενός κινήματος που συνθέτει το ετοιμοπόλεμο όραμά του για μια ελευθεριακή κομμουνιστική κοινωνία με την ευθεία κριτική του καπιταλισμού, όχι πλέον θολού με ονόματα όπως "βιομηχανική κοινωνία".

{…} Τουλάχιστον, ο κοινωνικός αναρχισμός είναι ριζικά αντίθετος με τον αναρχισμό που επικεντρώνει στον τρόπο ζωής (lifestyle), τους νέο-καταστασιακούς παιάνες στην έκσταση και τον ηγεμονισμό του πάντοτε μαραμένου μικρο-αστικού εγώ. Οι δύο τους διαφέρουν εντελώς στις αρχές των διακηρύξεών τους- σοσιαλισμός ή ατομικισμός. Ανάμεσα σε ένα στρατευμένο επαναστατικό σώμα ιδεών και πρακτικής, από τη μια μεριά, και έναν περιπλανώμενο βαθύ πόθο για ιδιωτική έκσταση και αυτό-πραγμάτωση από την άλλη, δεν μπορεί να υπάρχει κοινότητα. Η απλή αντίθεση στο Κράτος μπορεί να ενώσει εξίσου καλά και τους λούμπεν φασίστες με τους στιρνερικούς λούμπεν, ένα φαινόμενο που έχει το ιστορικό του προηγούμενο  

Οι Ισπανοί Αναρχικοί

(Τα Ηρωικά Χρόνια 1868-1936)

Εκδόσεις Βιβλιοπέλαγος (πρώτη έκδοση 1977)

{…} Σε αντίθεση με τα μαρξιστικά κινήματα, ο ισπανικός αναρχισμός έδινε μεγάλη σημασία στον τρόπο ζωής, στην πλήρη αναδόμηση του ατόμου σύμφωνα με τις ελευθεριακές κατευθύνσεις. Έδινε ιδιαίτερη αξία στον αυθορμητισμό, στο πάθος και στην πρωτοβουλία της βάσης. Απεχθανόταν κάθε μορφή εξουσίας και ιεραρχίας.

Παρά το αυστηρό, ηθικό του περίβλημα ο ισπανικός αναρχισμός εναντιώθηκε στο θεσμό του γάμου χαρακτηρίζοντας τον αστική υποκρισία και προπαγάνδισε την ελεύθερη ένωση του άντρα και της γυναίκας. Θεωρούσε την σεξουαλική πρακτική ως ιδιωτική υπόθεση με μοναδικό της περιορισμό το σεβασμό για τα διακιώματα της γυναίκας. Πρέπει κάποιος να γνωρίζει την Ισπανία της δεκαετίας του 1930 με τις ισχυρές πατριαρχικές και καθολικές της παραδόσεις για να καταλάβει πόσο τολνηρή ήταν η απόκλιση του αναρχισμού από τους κανόνες ακόμη και των πιο φτωχών, των πιο αγνοημένων τάξεων της χώρας.

Πάνω από όλα, ο ισπανικός αναρχισμός ήταν κυρίως πειραματικός. Τα σύγχρονα σχολεία τύπου Σάμερχιλ είναι οι άμεσοι απόγονοι των πειραματισμών στην ελευθεριακή εκπαίδευση που εμπνεύστηκαν οι γαλουχημένοι με αναρχικές ιδέες Ισπανοί διανοούμενοι. Η αντίληψη της ζωής στη φύση χάρισε στον ισπανικό αναρχισμό κάποια από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του: τη χορτοφαγική διατροφή που συχνά βασιζόταν σε ωμές τροφές, τις οικολογικές καλλιέργειες, το απλό ντύσιμο, το πάθος για τη φύση, ακόμη και το γυμνισμό. Ωστόσο αυτές οι εκφράσεις "νατουραλισμού" συχνά γελοιοποιήθηκαν από τον ισπανικό τύπο της εποχής και αντιμετωπίστηκαν με συγκαταβατική περιφρόνηση από πολλούς σύγχρονους ακαδημαϊκούς. Το κίνημα το απασχολούσαν όλες οι όψεις της μελλοντικής ελευθεριακής κοινωνίας.

Οι ισπανοί αναρχικοί συζητούσαν με πάθος και τις παραμικρές αλλαγές που θα έφερνε η επανάσταση στον καθημερινό τρόπο ζωής τους και πολλοί από αυτούς εφάρμοζαν, όσο ήταν δυνατόν, αυτές τις αρχές άμεσα στην πράξη. Χιλιάδες ισπανοί αναρχικοί άλλαξαν τις διατροφικές τους συνήθειες και εγκατέλειψαν εθιστικά "βίτσια" όπως το κάπνισμα και το ποτό.

Πολλοί τελειοποιήθηκαν στη γλώσσα εσπεράντο με την πεποίθηση ότι μετά την επανάσταση θα καταργούνταν τα εθνικά σύνορα των χωρών, οι άνθρωποι θα μιλούσαν μια κοινή γλώσσα και θα μοιράζονταν μια κοινή πολιτιστική παράδοση.

{…} Το ενδιαφέρον μου δεν ήταν απλά και μόνο ιστορικό.

Είχε κεντριστεί από πρακτικά ζητήματα που είχαν ανακύψει στην αριστερά της δεκαετίας του ’60, η οποία συχνά διακήρυσσε τις αναρχικές θέσεις της.

Πολλοί νεαροί ριζοσπάστες της δεκαετίας του ’60 χρησιμοποιούσαν τον όρο "αναρχία" για να αναφερθούν κυρίως σε προσωπικούς στόχους: μια εγωκεντρική και συχνά αποδιοργανωμένη έκφραση της ατομικής επαναστατικότητας χωρίς μόνιμα αποτελέσματα σε ένα κίνημα το οποίο χρειαζόταν απεγνωσμένα σοβαρή ιδεολογία και ελευθεριακές μορφές οργάνωσης.

Στο ιδεολογικό και οργανωτικό κενό της Νέας Αριστεράς, και ενώ οι αυτοαποκαλούμενοι αναρχικοί διασκέδαζαν διοργανώνοντας θεατρικά "δρώμενα", οι μαρξιστές και- ακόμη χειρότερα- οι μαοϊκοί άρχισαν να αναλαμβάνουν την καθοδήγηση του κινήματος.

Τελικά, οι αναρχικοί εγκατέλειψαν την ευρεία λαϊκή και αναρχική Νέα Αριστερά στους εξουσιαστές, οι οποίοι έπαιξαν ένα σημαντικό ρόλο στην καταστροφή της.

Άρχισα να γράφω το βιβλίο "Οι Ισπανοί Αναρχικοί" στα τέλη της δεκαετίας του ’60 γιατί ήθελα να αποκαταστήσω στα μάτια της νέας γενιάς αυτό το μεγαλειώδες επαναστατικό και εξεγερσιακό κύμα που οι φιλελεύθεροι και οι σταλινικοί παραμόρφωσαν με τόσο χονδροειδή τρόπο.

Ήθελα να παρουσιάσω το παράδειγμα ενός αυτοπειθαρχημένου αναρχικού κινήματος στο πλαίσιο του οποίου απλοί, συνηθισμένοι εργάτες και αγρότες είχαν προσπαθήσει να υποδαυλίσουν μια επανάσταση.

Επαναστάτες που γνώριζαν πώς να δομήσουν τις δραστηριότητες τους και λαχταρούσαν πραγματικά να αλλάξουν τον κόσμο και όχι απλά να τον μετατρέψουν σε παιδική χαρά για τις δικές τους πολιτιστικές δραστηριότητες.

Προσπάθησα να δείξω ότι στην Ισπανία οι αναρχικοί είχαν επιχειρήσει να εμπλουτίσουν το δικό τους αυθορμητισμό με τη θεωρία, τη δομή, τη συνειδητή δραστηριότητα και, ναι, με την προγραμματική δέσμευση στις επαναστατικές αρχές.

Ήλπιζα ότι ένα βιβλίο που θα αφορούσε στην ιστορία τους μπορούσε να εκφράσει τη ζωηρή αντίθεση με τις "απερισκεψίες" και τις παρεκτροπές στις οποίες τόσοι πολλοί νεαροί αμερικάνοι αναρχικοί τη δεκαετία του ’60 είχαν υποβιβάσει την ελευθεριακή τους δέσμευση- συχνά για να επιστρέψουν αργότερα σταδιακά στην ίδια εκείνη κοινωνία που καταδίκαζαν στα νιάτα τους.

{…} Δεν θέλω να ισχυριστώ ότι η προσωπική εκδοχή μου για τον αναρχισμό εξαντλεί το σύνολο της ελευθεριακής παράδοσης, ωστόσο μού φαίνεται παράδοξο ότι τόσοι πολλοί αναρχικοί σήμερα φαίνονται να αντιμετωπίζουν την έκκλησή μου για ιδεολογική συνοχή, συνέπεια και μια συνολικά επαναστατική άποψη σαν "ελιτίστικη", "αντιπαραθετική" ακόμη και "εξουσιαστική" μόνο και μόνο γιατί διαφωνώ όταν τίθενται ολοφάνερα ασύμφωνες και αντιφατικές απόψεις κάτω από το ίδιο ιδεολογικό ψευδώνυμο.
Από αυτήν την άποψη, παραμένω σταθερά ριζωμένος στο επαναστατικό κίνημα που προσπάθησαν να δημιουργήσουν οι ισπανοί αναρχικοί.

{…} Ελάχιστα είναι τα οράματα μιας ελεύθερης κοινωνίας που έχουν παρερμηνευθεί τόσο πολύ όσο ο αναρχισμός. Για να μιλήσουμε κυριολεκτικά, αναρχία σημαίνει χωρίς εξουσία, χωρίς κυβέρνηση, δηλαδή μια κοινωνία χωρίς κράτος, που βασίζεται στην αυτοδιαχείριση.

Στο μυαλό των πολλών η λέξη ταυτίζεται με το χάος, την αταξία και τις βόμβες των τεροριστών. Τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι πιο εσφαλμένο.

Η βία και ο τρόμος δεν είναι εγγενή χαρακτηριστικά του αναρχισμού.
Υπάρχουν κάποιοι αναρχικοί που έχουν στραφεί σε πράξεις τερορισμού όπως υπάρχουν και άλλοι που αντιτίθενται στη χρήση βίας από θέση αρχής.

{…} Ο Μπακούνιν αρνείται κατηγορηματικά πως τα άτομα μπορούν να ζήσουν σαν ακοινώνητα "εγώ".

Υποστηρίζει πως οι άνθρωποι θέλουν να είναι ελεύθεροι για να ολοκληρώσουν τους εαυτούς τους και για να ολοκληρώσουν τους εαυτούς τους πρέπει να ζουν με άλλους σε κοινότητες.

Στο βαθμό που αυτές οι κοινότητες δεν παραμορφώνονται από την ιδιοκτησία, την εκμετάλλευση και την εξουσία τείνουν να προσεγγίζουν μια συνεργατική και ανθρωπιστική ισορροπία που πηγάζει από το κοινό συμφέρον.

Αναδημοσίευση από Ελευθερία ή Τίποτα